Меню сайта
Наш опрос
Мини-чат
Статистика
Онлайн всего: 1 Гостей: 1 Пользователей: 0 |
Барсы да сезнең өчен, әти-әниләр!
Шулай итеп, Сез... ... бала белән, белгеч ярдәмен көтмичә балагызның сөйләмендәге кимчелеген бетерү өстендә шөгыльләнә башларга уйладыгыз. Иң элек, шөгыльләр вакытында кирәк булачак әйберләрне әзерләп куябыз.
Шөгыльләрне оештырганда иң авыры- баланың шөгыльләнергә теләмәве. Бу халәтне җиңү өчен аны кызыксындырырга кирәк. Кече яшьтәге балаларның иң зур кызыксынуы уен икәнен онытмаганда бу проблеманы бик тиз җиңәргә мөмкин. БАРЛЫК ШӨГЫЛЬЛӘР ДӘ УЕН КАГЫЙДӘЛӘРЕ НИГЕЗЕНДӘ ҮТӘРГӘ ТИЕШ!!!
ҺӘР КӨН БАШКАРЫЛЫРГА ТИЕШ ЭШЛӘР:
ШӨГЫЛЬЛӘР ВАКЫТЫНДА МӘҖБҮРИ ИСӘПКӘ АЛЫНЫРГА ТИЕШ:
Сөйләм сулышы (Речевое дыхание) Бала авазларны дөрес итеп әйтсен өчен аны дөрес суларга өйрәтергә кирәк. Моның өчен борын белән тирән сулыш алыгыз, һаваны авыздан әкрен генә чыгарыгыз. Иреннәрегезне кысмагыз, битләрегезне кабартмагыз. Бала да кабатласын. Бу күнегүләрне шигырьләр белән ясау бик күңелле! 1. Өстәлгә яисә баланың кулына уртача зурлыктагы мамык кисәкләрен куегыз. Сез шигырьне укып чыккач, бала “кар бөртекләрен” өреп очырсын. Без – карлар очабыз, Як - якка кунабыз. Җил тынган арада Ял итеп алабыз. (Ф.Зиннурова) 2. Кечкенә мамык кисәгеннән шар ясагыз. Бу туп була. Ә ике шакмак – капка булсын. Бала «туп»ка өрсен. Мамык шакмаклар арасына керергә тиеш. 3. Өстәлгә төсле кәгазьдән яфраклар кисеп тезегез. Шигырьләрне укып чыгыгыз, ә бала яфракларны өстәлдән өреп төшерсен. Сары, кызыл яфраклар Һавада әйләнәләр. Кызыл-сары яраклар Үләнгә сибеләләр. (Ф.Зиннурова)
4. Балалар сабын куыклары (мыльные пузыри) җибәрергә яраталар. Бу күнегү дөрес сулыш чыгару өчен файдалы. Бала белән ярышып карагыз: кайсыгызның шары зуррак булыр микән? Шарлар кабартабыз Һәм өреп очырабыз. Яшел, зәңгәр, ал, Син бер шарны ал. 5. Чиста су, стакан һәм сок таякчыгын (трубочка) әзерләгез. Таякчыкны суга төшерегез, бала аңа өрсен. 6. Кәгазьдән көймә ясагыз һәм, тазга су җыеп, аны шунда йөздереп җибәрегез. Бала көймәгә өрсен. Йөзә көймә, Куркып куям: “Җилләр күккә чөймәсме?” Чөйсә чөйсен, димен аннан, Ул бит – чүл көймәсе. Җил көймәсе! (Л.Лерон) 7. Тигез өстәл өстенә карандаш куегыз. Бала өреп, аны тәгәрәтсен. 8. Сыбызгылар белән дә уеннар бик файдалы. Балага сыбызгы бирегез, һәм ул күпме тели, шуның кадәр сызгырсын. САБЫР ТӨБЕ-САРЫ АЛТЫН, НӘТИҖӘ СЕЗ КӨТКӘННӘН ДӘ ЯХШЫРАК БУЛАЧАК, БАРЫ ТИК БАЛАГА ҺӘМ ҮЗЕГЕЗГӘ ЫШАНЫРГА ГЫНА КИРӘК! Бүгенге эшне иртәгәгә калдырмагыз. УҢЫШЛар сезгә, ХӨРМӘТЛЕ ӘТИ-ӘНИЛӘР!!
Логопед ярдәм итәр Баланы дөрес итеп сөйләшергә, авазларны кимчелексез әйтергә өйрәтү, аның сүз байлыгын үстерү, сөйләмдә булган җитешсезлекләрне вакытында төзәтү – ата-ананың да, мөгаллимнәрнең дә мөһим бурычы. Чөнки сөйләм теленең дөрес формалашмавы бала өчен күп кыенлыклар тудыра. Телдәге кимчелек баланың акыл үсешен тоткарлый, сабый үз фикерен ачык һәм аңлаешлы итеп башкаларга җиткерә алмый. Мәктәп яшендә исә кыенлыклар арта гына: уку-язу күнекмәләре авырлык белән үзләштерелә, дуслары арасында үзен ким итеп тоя башлый. Сәбәпләре ни? Соңгы 5-10 ел эчендә сөйләм телендә кимчелекләре булган балалар саны бермә-бер артты. Моның сәбәпләре күп төрле: - экологиянең бозылуы, - медицинаның үсеше, - бала ана карынында ук алган һәм туганда булган имгәнүләр, - 1 яшькә кадәр еш авыру очраклары, - нәселдән килүче авырулар, - социаль-көнкүреш шартларының начар булуы, - икетеллелек (двуязычие), ягъни баланың әйләнә-тирә мохитында зурлар төрле телләрне кушып, бозып сөйләшү нәтиҗәсендә туган телнең дөрес формалашмавы һ.б. Сөйләм телендәге кимчелекләр күп төрле: авазларны бозып әйтү, сүз байлыгының ярлы булуы, сөйләмдә телнең грамматик чараларын, законнарын дөрес куллана белмәү, бәйләнешле сөйләмнең тоткарлануы яки үсмәве, уку һәм язу күнекмәләренең формалашмавы һ.б. Әлеге кимчелекләр үзеннән-үзе юкка чыкмый, аларны киметү яки бетерү өчен махсус белгечләрнең – укытучы-логопедларның ярдәме кирәк. Хәтта массаж да ясыйлар Әгәр әти-әниләр вакытында сизеп алып, баланы белгеч янына алып килсәләр һәм максатчан эшләсәләр, кимчелекләрнең күпчелеген бетереп һәм төзәтеп була. Билгеле, бу эш вакыт һәм түземлек сорый. Логопедның турыдан-туры максаты – сөйләм телендә булган кимчелекләрне төзәтү, барлык авазларның да дөрес әйтелешенә ирешү, сүз байлыгын арттыру, грамматик категорияләрне дөрес кулланып, бәйләнешле сөйләм үстерү, укудагы һәм язудагы кимчелекләрне булдырмау яки коррекцияләү. Ләкин бер генә логопед та үз эшендә болар белән генә чикләнә алмый: ул комплекслы эш алып бара. Тел, сөйләм формалаштыру белән беррәттән, баланың хәтер күнекмәләрен, игътибарын, фикерләү һәм иҗади сәләтен, моторикасын үстерү өстендә даими эшли. Моннан тыш, логопед төзәтүгә авыр бирелә торган тотлыгу һәм дизартрия кебек диагнозлы балаларга артикуляция органнарына махсус массаж да ясый. Мөмкин кадәр иртәрәк! Әти-әниләргә иң беренче киңәш итеп шуны әйтәсе килә: бала сөйләмендәге кимчелекләр үзлегеннән бетми, авазлар әйтелешендәге ялгышлар һаман ныгый бара, яшь арткан саен аларны төзәтү кыенлаша. Шуңа күрә, бала сөйләменә игътибарлы булып, вакытында логопедка алып килү зарур. “Ничә яшьтә логопед белән шөгыльләнер өчен иң кулай вакыт?” – дип сораучыларга болай дип җавап бирер идем: мөмкин кадәр иртәрәк. Моннан 20 еллар элек балага 5 яшь булгач кына махсус белгечләр белән шөгыльләнергә киңәш бирелә иде. Чөнки 5 яшьтә балада бөтен авазлар формалашкан була, ул җөмләләр төзеп, бәйләнешле итеп сөйләргә өйрәнә, фикерен үзе формалаштыра ала. Бүген исә белгечләр арасында башка караш өстенлек итә: әгәр баланың сөйләмендә нинди дә булса кимчелек сизәсез һәм аны берничек тә үзгәртеп булмый икән, баланы 2-3 яшьтә дә логопедка алып барырга мөмкин һәм кирәк тә. Бу вакытта ул дөрес булмаган авазларга күнегеп өлгермәгән була, сөйләм органнары коррекциягә тиз бирелә, шуңа да авазларны төзәтү тизрәк һәм җиңелрәк. Дөрес, кайбер гади аваз кимчелекләре логопедка мөрәҗәгать итмичә дә төзәлергә мөмкин, ә сүз байлыгын арттыру, сөйләмне баету өчен шулай ук бөтен кешегә дә белгеч кирәкми. Моның өчен бала иң беренче дөньяга аваз салган көннән үк аның белән дөрес итеп туган телендә сөйләшергә кирәк. 2-3 айлык вакытта ул үзенчә аралаша башлый, 5-6 айда зурларның сөйләшүенә “җавап бирә”, сүзләргә, тавыш тембрына һәм интонациягә игътибар итә. Балага 1 яшь тирәсендә беренче аңлаешлы сүзләр барлыкка килә. 2-3 яшьтә ул инде җөмләләр төзеп сөйләшә. Бу вакытта ул кайбер авазларны дөрес әйтмәскә дә мөмкин. Әгәр сөйләм үсеше тиешенчә барса, бала 5 яшьләрендә ана телендәге авазларны тулысынча үзләштереп бетерә. Көзге дә ярдәм итәр Шуны истән чыгармаска кирәк: бала туган телендә саф, чиста, ачык итеп ишеткәндә, авазларны аера алганда гына дөрес сөйләшә ала. Шуңа күрә баланың ишетү сәләтен, авазларны ишетеп аеру һәм тану мөмкинлеген үстерергә кирәк. Гади генә уеннар моңа ярдәм итә. Мәсәлән, ширма артында балага күрсәтмичә аңа таныш булган уенчык яки уен коралының тавышын чыгарасыз. Бала игътибар белән тыңлый һәм нинди тавыш ишеткәнен әйтә. Шулай ук сабыйга тирә-юньдәге тавышларны тыңларга тәкъдим ителә (бүлмәдә, урамда, табигатьтә һ.б.). Яки балага таныш булган әкият геройлары тавышы белән сүзләр әйтәсез. Нәрсә тавышы икәнен әйтүен сорыйсыз. Җавапны шул герой рәсемен табып әйтергә дә була. Файдасы инде күптән исбатланган артикуляция гимнастикасы да аваз кимчелекләрен төзәтүгә зур ярдәм итә. Хәзер интернет челтәрендә дә, махсус әдәбият битләрендә дә бу турыда мәгълүмат күп. Төрле сөйләм органнары (тел, иреннәр, яңаклар һ.б.) өчен махсус күнегүләр уздыру файдалы. Бу күнегүләр көзге алдында төгәл итеп башкарылырга тиеш, күңелле музыка астында булса, бигрәк тә яхшы. Күнегүләрне көн саен билгеле бер вакытта уздыру отышлы. Балаларның баш миен, психикасын өйрәнүче галимнәр әйтүенчә, кул бармаклары хәрәкәтләре белән сөйләм үсеше турыдан-туры бәйле. Әгәр бармак хәрәкәтләре үсеше баланың яшенә туры килсә, сөйләм үсеше дә нормада була һәм, киресенчә, бармак хәрәкәтләре үсеше артка калса, сөйләм үсеше дә тоткарлана. Балага 6-10 ай чагында ук кул чуклары өчен актив күнегүләр уздырыла. Алар күпчелек кешегә таныш. Шул күнегүләргә кушылып тизәйткечләр яки такмаклар да әйтелә (“Атка печән кем сала?, “Баш бармак – бау ишә”, “Бу бармак бал ашаган” һ. б.). Сулагайлар үзгәрәк Зурлар белергә тиешле тагын бер мөһим мәсьәлә – сулагайлык. Соңгы елларда сул кул белән эшләүче балалар саны күбәя бара. Әти-әниләр күп вакыт сулагай балаларны уң кулга күчерергә тырышалар. Бу хәл баланың баш мие эшчәнлегенә зыян салырга мөмкин. Сулагай балаларда авазларны аера алу сәләте (фонематический слух) һәм артикуляция соңрак формалаша. Шуңа күрә аларга сүзләрне аеру, грамматика законнарын аңлау бик кыен. Ә сүзтезмәләрне яки тоташ җөмләләрне алар җиңелрәк хәтерләп калалар. Моны истә тотарга кирәк. Балаларга мөмкин кадәр күбрәк кычкырып китаплар укырга кирәк. Аңа әти-әниләр белән аралашу да мөһим. Нәтиҗәләр бик көттереп килсә дә, бала белән башлаган эшне ахырына чаклы җиткерергә кирәк, уңыш барыбер киләчәк.
Бала – бәгырь җимеше дип, юкка әйтмиләр. Һәркем өчен үз баласы — иң әйбәте, иң акыллысы. Кайвакыт әти-әни үз күңелен әнә шул “иң, иң” дип ышандырып, баласындагы кайбер кимчелекләрне күрми. Улы яки кызы кайбер аваз-хәрефләрне дөрес әйтмәсә дә, “кечкенә әле, өйрәнер” дип уйлый. Ә өйрәнүне кечкенәдән үк башлау үтемлерәктер, мөгаен. Кызыксындырган сораулар: — Логопед кем ул? Элек балаларда фонетик кимчелек — авазларны дөрес әйтмәү күзәтелсә, хәзер күбесе тулы җөмләләр төзеп сөйләшә белми. Аларда сүз байлыгы юк. Әйтик, 5 яшьлек балага сюжетлы рәсем күрсәтеп, шул рәсем хакында сөйләргә кушсаң, бала нибары бер җөмләне төзеп әйтә ала. Логопед күнекмәләре алган балалар мәктәптә дә яхшырак укый. Тәрбияче белән шөгыльләнгәннән тыш, алар анда грамота да өйрәнә. Әйбәт нәтиҗәгә әти-әни белән бергәләп ирешеп була. Әти-әниләргә берничә киңәш:
|
Поиск
Календарь
Архив записей
Друзья сайта
|